आइन्सटाइनसँग भेटेर मानवीय जीवनको रहस्यबारे बहस गर्ने पूर्वका सिर्फ दुई जना बुद्धपुरुषहरु छन– एक रविन्द्रनाथ ट्यागोर, दुस्रा शिवपुरी बाबा । शिवपुरी बाबाले उनको युरोप यात्रामा आइन्सटाइनसँग भेटेर लामो समय वार्तालाप गरेका थिए । सो वार्तालापमा शिवपुरी बाबाले आइन्सटाइनलाइ सोधेका थिए– तपाई त गणितको ज्ञाता मान्छे, एकमा एक जोडे कति हुन्छ ? आइन्सटाइनले भनेछन– निसन्देश दुइ हुन्छ ।
तब शिवपुरी बाबाले वहस शुरु गरेछन– “पृथ्वीमा सम्पूर्ण चीजहरु आफैमा युनीक छन, त्यस्तो कुनैपनि चिज छैन जो उस्तै उस्तै वा समान होस । सबैको सार्वभौममूल्य फरक फरक हुन्छन, त्यसर्थ एक मा एक जोड्दा दुइ हुनै सक्दैन, एक पनि हुन सक्छ, दुइ पनि हुन सक्छ, तीन पनि हुन सक्छ वा जति पनि हुनसक्छ । जस्तो की– कृष्ण र कंस जोडेर दुइ कसरी हुन्छ ? कहाँ कृष्ण, कहाँ कंस । जस्तो की– लैला र मज्नु जोड्दा दुइ कसरी हुन सक्छ ? बरु एक नै हुन सक्ला, दुई कसरी हुन्छ ? मानवीय जीवन बहुत रहस्यपूर्ण छ, मानवीय जीवनको कयौं रहस्य विज्ञानको प्रयोगशालाबाट पत्ता लगाउन कसै गरी सकिदैन, य रहस्य समझनेकेलीय गणीतसे थोडा आगे उठना होगा, तपाई वैज्ञानिहरुले पनि यस बारे थोडा समझजाय तो अच्छा होगा” ।
शिवपुरी बाबाको बात सुनेर आइन्सटाइन चकित भएछन र भनेछन– “विश्वभरका मानिसहरुले ठान्दछन कि– आइन्सटाइन त महान वैज्ञानिक हो, आइन्सटाइनले त सबै कुराहरु जानेको हुन्छ, बुझेको हुन्छ, मलाई पनि भर्खरै तपाईले चेतनाको चुकुल खोलिदिनुभएपछि मात्र थाहा लाग्यो कि– विज्ञानी भएर पनि म कति अज्ञानी रहेछु, मैले त केही बुझेकै रहेनछु, तर सँगसँगै मैले यो पनि थाहा पाए कि– केही थाहा नहुनु पनि इनलाइटमेन्टको पूर्व अवस्था हो, मेराे चुकुल खाेलिदिनुभएकाेमा धेरै धन्यवाद ।”
Reference: Long Pilgrimage (The life and teaching of the Shivapuri Baba) by J.G. Bennett
